Πολλοί ιστορικοί της αρχαιότητας αναφέρονται στην μυθολογία της Κρήτης. Ο παρακάτω μύθος προέρχεται από το πέμπτο βιβλίο του Διόδωρου του Σικελιώτη και το πρώτο βιβλίο της βιβλιοθήκης του Απολλόδωρου, καθώς θεωρούνται σημείο αναφοράς για την ελληνική μυθολογία και σε μεγάλο βαθμό συμφωνούν μεταξύ τους. Επίσης οι περιγραφές τους είναι πιο πλήρεις από ότι άλλων συγγραφέων. Ο μύθος ξεκινάει πολύ πριν την γέννηση των θεοτήτων της κλασικής Ελλάδας, με τον Κρή, τον πρώτο Δάκτυλο και πρώτο βασιλιά της Κρήτης. Ακολουθεί η ανάπτυξη των πρωτόγονων τεχνών και η δημιουργία των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών. Ύστερα η Ρέα γεννάει τον Δια στο όρος Ίδα και ανατρέφεται εκεί από τις Νύμφες Αδράστεια και Ίδα. Η Ρέα ταυτίζεται από σύγχρονους μελετητές με την Μεγάλη Μητέρα, την κύρια θεότητα της Μινωικής θρησκείας, η οποία προϋπάρχει όλων.[9][10][11] Ακολουθεί η Τιτανομαχία και η γέννηση των θεοτήτων της κλασικής Ελλάδας.
«Οι Κρήτες ισχυρίζονται ότι οι πιο παλαιοί κάτοικοι του νησιού ήταν οι Ετεοκρήτες, που ξεπήδησαν από το χώμα, και ότι ο βασιλιάς τους, που ονομαζόταν Κρής, ήταν υπεύθυνος για σημαντικές ανακαλύψεις που βελτίωσαν τη ζωή των ανθρώπων.[12] Οι περισσότεροι θεοί που βοήθησαν τους ανθρώπους κατάγονταν από την Κρήτη, γιαυτό και τους τιμούν στο νησί αυτό. Αυτά έχουν γράψει για την Κρήτη οι πιο αξιόλογοι συγγραφείς:[13]
Οι πρώτοι από αυτούς τους θεούς, τους οποίους έχει καταγράψει η παράδοση, έκαναν την Κρήτη πατρίδα τους και κατοικούσαν γύρο από το Όρος Ίδα, και ονομάστηκαν Ιδαίοι Δάκτυλοι. Εκατό τον αριθμό, κατ’ άλλους ήταν μόνο δέκα, από τον αριθμό των δακτύλων των δυο χεριών.[14] Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι της Κρήτης, όπως μας λέει η παράδοση, ανακάλυψαν τόσο τη χρήση της φωτιάς όσο και τη φύση των μετάλλων, καθώς και τα μέσα κατεργασίας τους, στην Άπτερα, στη Βερέκυνθο.[15] Οι συγγραφείς μας λένε ότι ένας απ’ αυτούς, ένας Δάκτυλος, λεγόταν Ηρακλής και ίδρυσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.[16] Μετά τους Ιδαίους Δάκτυλους, σύμφωνα με τις γραφές, εμφανίστηκαν οι εννέα Κουρήτες. Ορισμένοι συγγραφείς αναφέρουν ότι και αυτοί οι θεοί γεννήθηκαν από τη Γη, αλλά σύμφωνα με άλλους, κατάγονταν από τους ίδιους τους Ιδαίους Δάκτυλους και έμεναν στα όρη και στις χαράδρες.[17] Οι Κουρήτες ήταν οι πρώτοι που συγκέντρωσαν πρόβατα σε κοπάδια, εξημέρωσαν διάφορα ζώα, και ανακάλυψαν την παρασκευή του μελιού. Εφηύραν την τέχνη του τόξου και τις τέχνες του κυνηγίου, και δίδαξαν τους ανθρώπους πως να ζουν μαζί.[18] Οι Κουρήτες εφηύραν επίσης τα ξίφη και τα κράνη και τον χορό του πολέμου, με τον οποίο έναν καιρό δημιούργησαν χάος και εξαπάτησαν τον Κρόνο.[19]
Όταν η Ρέα γέννησε τον Δία, τον έκρυψε στον Ίδη, και χωρίς να ξέρει ο Κρόνος, ανέθεσε την ανατροφή του στους Κουρήτες που κατοικούσαν γύρο από το βουνό. Οι Κουρήτες τον πήγαν σε μια συγκεκριμένη σπηλιά και τον έδωσαν στις Νύμφες,[20] την Αδράστεια και την Ίδη, κόρες του Κουρήτη Μέλισσου.[21] Οι Νύμφες τάιζαν τον Δια μέλι και γάλα και τον έβαζαν να θηλάζει το μαστό της αίγας που λεγόταν Αμάλθεια.[22] Οι Κουρήτες οπλισμένοι φρουρούσαν το βρέφος στη σπηλιά, και κτυπούσαν τις ασπίδες με τα δόρατα, ώστε ο Κρόνος να μην ακούσει το κλάμα του μωρού. Τότε η Ρέα στην θέση του νεογέννητου βρέφους, τύλιξε με ύφασμα ένα βράχο και τον έδωσε στον Κρόνο να τον καταπιεί.[23]
Όταν ο Δίας ήταν πια μεγάλος, πήρε τη Μήτιδα, την κόρη του Ωκεανού, για να τον βοηθήσει, και εκείνη έδωσε στον Κρόνο δηλητήριο και τον έκανε να εκβάλει πρώτα τον βράχο, και ύστερα τα βρέφη που είχε καταπιεί. Αργότερα με την βοήθεια τους ο Δίας ξεκίνησε τον πόλεμο εναντίον του Κρόνου και των Τιτάνων. Αγωνίστηκαν για δέκα χρόνια, και η Γαία προφήτευσε τη νίκη στον Δία, μόνο με τη βοήθεια εκείνων που ήταν πεταμένοι στα Τάρταρα. Έτσι ο Δίας σκότωσε την Κάμπη, τη δράκαινα που τους φρουρούσε, και έσπασε τα δεσμά τους. Οι Κύκλωπες τότε έδωσαν στον Δία τον κεραυνό, στον Πλούτωνα το κράνος και στον Ποσειδώνα την τρίαινα, και με αυτά τα όπλα, οι θεοί νίκησαν τους Τιτάνες και τους έριξαν στα Τάρταρα. [24]
Πολλές παραδώσεις της γέννησης και της ανατροφής του Δια, κρατάνε μέχρι σήμερα στην Κρήτη.[25] Για παράδειγμα, όταν τον μετέφεραν οι Κουρήτες, ενώ ήταν ακόμα βρέφος, ο ομφάλιος λώρος του έπεσε στον ποταμό Τρίτωνα, και σε εκείνο το σημείο έγινε ιερό και ονομάστηκε Ομφαλός, και η πεδιάδα ολόκληρη είναι σήμερα γνωστή ως Ομφάλιος.[26] Η Αθηνά, όπως μας λένε οι μύθοι, γεννήθηκε επίσης από το χέρι του Δία στην Κρήτη, στις πηγές του ποταμού Τρίτωνα, γι ‘αυτό και της δόθηκε το όνομα Τριτογένεια. Και υπάρχει μέχρι σήμερα στις πηγές αυτές ναός που είναι αφιερωμένος στη θεά, στο σημείο εκείνο όπου αναφέρει ο μύθος ότι γεννήθηκε.»
